Zaanse Natuurdag 22 juni 2025
Op zondag 22 juni openen de locaties Kalverpolder, Heemtuin, Pluktuin en Kooiakkers hun deuren tijdens de Zaanse Natuurdag. Van 10 tot 16 uur ’s middags kun je terecht voor een leuk en leerzaam programma boordevol activiteiten en optredens. Ontdek waterbeestjes, leer welke bloemen je kunt eten en maak zelf een harpje. Luister naar muziek en verhalenvertellers en kom tot rust met yoga in de polder. OBW is met een kraam te vinden in de Heemtuin. Houd de website in de gaten voor het laatste nieuws: zaansenatuurdag.nl
De werkdag is vastgelegd op film!
De film is gemaakt door Merel Pielkenrood. Bekijk hem op Youtube:
Project busbrug de Binding
In juni 2024 hebben de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland de aanvraag voor de noodzakelijke natuurvergunning voor de 24-uurs opstelling van de busbrug De Binding geweigerd. Dit besluit was gebaseerd op een second opinion van Witteven +Bos, uitgevoerd in opdracht van de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord (OD NHN). Uit veldonderzoek bleek dat de natuur ter plaatse sterk is achteruitgegaan en dat extra stikstofdepositie een significant negatief effect kan hebben op de aanwezige kwetsbare habitattypen en soorten.
Na dit besluit vond in het voorjaar van 2024 bestuurlijk en ambtelijk overleg plaats tussen de gemeente Zaanstad en de Provincie Noord-Holland om tot een vergunbare oplossing te komen. Verschillende scenario’s werden bekeken, waarbij de aankoop van stikstofruimte van agrariërs als de meest kansrijke optie werd beoordeeld.
Dit leidde recent tot een kennisgeving van de verantwoordelijk wethouder, waarin werd meegedeeld dat een overeenkomst was gesloten tussen de gemeente en een agrariër voor de aankoop van stikstofruimte.
Met de aangekochte stikstofruimte kan via extern salderen - het inzetten van stikstofruimte van een (deels) stopte activiteit op een andere locatie - opnieuw een aanvraag voor de benodigde natuurvergunning worden ingediend.
De stikstofemissie van de beëindigde activiteit moet eerst met 40% worden afgeroomd van de feitelijk gerealiseerde capaciteit.
Opmerkelijk is dat de provincie, die meedacht over de oplossing, ook het bevoegd gezag is voor het afgeven van de natuurvergunning.
Dit juridische geitenpaadje zal de natuur in de Polder Westzaan echter niet verbeteren; de geconstateerde achteruitgang zal zich voortzetten en overbelasting van kwetsbare natuur zal niet worden weggenomen.
In de kennisgeving wordt bericht dat natuurherstel plaatsvindt uit het rijksprogramma natuurherstel en de maatregelen uit de Uitvoeringsstrategie Polder Westzaan. Echter de voortgang van het gebiedsproces Polder Westzaan, incl. verbrakking, en het stoppen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) stemmen helaas niet hoopvol op het realiseren van de genoemde programma’s en het halen van de doelen. Verder dient het additionaliteitsbeginsel – met welke maatregelen, andere dan de inzet van de stikstofrechten van de agrariër, een daling van de stikstofdepositie voor het Natura 2000-gebied kan worden gerealiseerd - betrokken te worden bij de aanvraag van de natuurvergunning.
Bovendien is herhaaldelijk gebleken dat natuurherstel en compenserende maatregelen vaak niet effectief en succesvol zijn. Voor Natura 2000-gebieden geldt ook het In-time beginsel: compensatienatuur moet al gerealiseerd zijn op het moment dat de ingreep plaatsvindt.
Daarnaast rijst de vraag: is recht op vervuiling te koop? De door de overheid hoofdzakelijk gratis verkregen natuurvergunning voor een agrarische activiteit wordt op deze manier handel in natuurschade. Het is ook niet altijd duidelijk of de emissie bij de vergunningsaanvraag van de agrariër niet overvraagd is.
OBW zal onderzoeken of stikstofrechten wel overdraagbaar zijn, omdat een natuur- en of milieuvergunning zaaksgebonden is en geen stikstofrechten heeft. Jurisprudentie hierover is niet eenduidig.
Conclusie: Er is nog veel informatie nodig over de koopovereenkomst en de juridische aspecten met betrekking tot handel in stikstofrechten.
Project Guisweg
Het project Guisweg en de voorgestelde infrastructurele aanpassingen aan rijksweg A8 veroorzaken een aanzienlijke stikstofdepositie op de Natura 2000-gebieden in de directe omgeving van Zaanstad, met name in de nabijgelegen Polder Westzaan. In dit gebied komen soorten en habitattypen voor die zeer gevoelig zijn voor stikstofdepositie. Advies- en Ingenieursbureau Tauw heeft in dit kader de mogelijke effecten onderzocht en gerapporteerd in de ‘Ecologische beoordeling effecten reconstructie Guisweg’ oktober 2024. Om vast te stellen in hoeverre sprake is van significante effecten op de Natura 2000-gebieden, heeft advies-en ingenieursbureau Sweco een ‘passende beoordeling stikstof’ opgesteld (conform artikel 6, derde lid Habitatrichtlijn). Vastgesteld is dat het project significant negatieve gevolgen heeft en de natuurlijke kenmerken aantast.
Op basis van deze conclusie kan geen vergunningverlening plaatsvinden. Zoals in de voorgaande bulletins gememoreerd, kan vergunning nu alleen plaatsvinden als aan de voorwaarden van de ADC-toets wordt voldaan, namelijk: er geen alternatieven zijn, er dwingende reden van groot openbaar belang zijn en natuurcompensatie plaatsvindt. OBW heeft in een eerder stadium in een ingediende zienswijze aangegeven dat er een duurzaam, met minder nadelige milieueffecten, en een breed maatschappelijk gedragen alternatief is: de aanleg van een verdiept spoor.
In het kader van vergunningverlening is het project Guisweg gepromoveerd tot project van Nationaal Belang en de minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) aangewezen als het bevoegd gezag. Dit heeft gevolgen voor het eventueel in te dienen beroep tegen de vergunning. De benodigde omgevingsvergunning maakt deel uit van de coördinatieregeling (alle gebundelde vergunningen gelijktijdig ter inzage) en dit samen met het opgestelde Omgevingsplan. Daardoor kan geen beroep worden ingesteld bij de rechtbank, maar alleen bij de Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State (ABRvS), en impliceert een beperking van een beroepsmogelijkheid.
Het project bevindt zich op dit moment in de planuitwerkingsfase. Voor deze fase is in maart 2024 een aanbesteding gepubliceerd en marktpartijen hebben ingeschreven. Na selectie is Advies- en ingenieursbureau Sweco begin 2025 gecontracteerd voor het uitvoeren van deze ingenieursdiensten. Het betreft onder meer het opstellen van het compensatieplan als onderdeel van de ADC-toets. Hierbij wordt met herstelmaatregelen uitvoering gegeven aan de ‘berekening compensatieopgave’ (het te compenseren oppervlak per habitattypen) opgesteld door Tauw. Staatsbosbeheer is als terreinbeheerder nauw betrokken bij dit proces. OBW is uitgenodigd om kennis te nemen van het concept-compensatieplan.
Het project Guisweg heeft een lange doorlooptijd, maar OBW zal, conform de doelstelling van de vereniging, zich inzetten voor een duurzame instandhouding van het Natura 2000-gebied Polder Westzaan.
Partijen versterken samenwerking in Polder Westzaan
Op 29 januari 2025 ondertekenden de partijen die betrokken zijn bij het gebiedsproces van Polder Westzaan een samenwerkingsverklaring.
De ondertekenaars zijn: provincie Noord Holland, gemeente Zaanstad, Platform Zaanse Veenweiden, Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO), Agrarische natuurvereniging Water, Land en Dijken (WLD), Staatsbosbeheer (SBB) en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Ondanks de verschillende belangen, forse maatschappelijke opgaven, financiële onzekerheid vanuit de landelijke politiek en de streep die door het Nationaal Plan Landelijk Gebied is gezet, kiezen zij voor langdurige samenwerking met elkaar. Hiermee staan de uitgangspunten van het gebiedsproces nog recht overeind: draagvlak, dialoog en samenwerking.
De partijen focussen zich de komende tijd op drie grote onderwerpen, namelijk:
1. Aanpak weidevogels
2. Aanpak veenmosrietlanden
3. Agrarische verkenning
Naast deze projecten, is de mogelijke verbrakking van de polder (inlaten van zouter water uit het Noordzeekanaal) ook een belangrijk project om de natuur te herstellen. Naar de impact en risico’s van verbrakking wordt onderzoek gedaan in nauwe samenwerking met de agrariërs en andere betrokkenen uit het gebied. De resultaten van dit onderzoek zijn eind maart bekend.
Ruim 6 miljoen voor natuurherstelmaatregelen Polder Westzaan
Provincie Noord-Holland heeft ruim 6,75 miljoen euro ontvangen van het Rijk om de natuur in Polder Westzaan te herstellen. Het geld wordt gebruikt om de gevolgen van stikstof aan te pakken. In Polder Westzaan zorgt een teveel aan stikstof voor minder biodiversiteit en een slechtere kwaliteit van grond- en oppervlaktewater. Om te zorgen voor verbetering worden in Polder Westzaan verschillende maatregelen genomen. Er worden bijvoorbeeld drijfbalken in het water geplaatst om de oevers te beschermen en rasters op het land om vee en ganzen weg te houden. Dat helpt om de waterkwaliteit te behouden en vogels veilig te laten broeden. Ook worden beheermaatregelen genomen om de veenmosrietlanden te herstellen en zo nat mogelijk te houden. Bijvoorbeeld door het graven en schoonhouden van rietkraagslootjes. Waar nodig wordt een teveel aan struiken en bomen weggehaald om het open landschap te behouden. Dat biedt bescherming voor (broedende) weidevogels tegen predatoren, zoals roofvogels. De maatregelen lopen van 2024 tot 2030 en worden gemonitord om te kijken wat de resultaten zijn.
Alle maatregelen in Polder Westzaan zijn te vinden in het Uitvoeringsprogramma Natuur (pag. 46). In dit provinciale Uitvoeringsprogramma staat beschreven welke maatregelen de provincie neemt om de natuur in dertien Noord-Hollandse natuurgebieden te herstellen. Het gaat om Natura 2000-gebieden en stikstofgevoelige natuur binnen het Natuur Netwerk Nederland (NNN). Om alle maatregelen uit te voeren heeft de provincie geld bij het Rijk aangevraagd.
Gebiedspartners stemmen in met de uitvoeringsstrategie voor Polder Westzaan.
Op 17 april 2024 stemden de bestuurders in met de uitvoeringsstrategie voor Polder Westzaan.
Het gaat om de bestuurders van provincie Noord-Holland, gemeente Zaanstad, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, het agrarisch collectief Water, Land en Dijken, Staatsbosbeheer, het platform Veenweiden en LTO. De bestuurders vormen gezamenlijk een klankbordgroep voor het gebiedsproces. Er staan ruim dertig projecten in de uitvoeringsstrategie.
Deze projecten dragen bij aan het tegengaan van bodemdaling, het versterken van het weidevogelgebied, het verlagen van stikstof en de afgesproken koers voor de verbrakking. Deze doelen komen uit de gebiedsvisie die eerder is vastgesteld. De klankbordgroep heeft gevraagd een gebiedsregisseur aan te trekken om de samenhang tussen de projecten en de voortgang ervan te bewaken en aan te jagen. De uitvoering van de projecten wordt gedaan door een werkgroep, bestaande uit medewerkers van provincie Noord-Holland, gemeente Zaanstad, het hoogheemraadschap, Staatsbosbeheer, (vertegenwoordigers van) agrariërs en natuurvrijwilligers. Deze projecten leiden tot een inrichtings- en beheerplan.
De gebiedspartners gaan met onderstaande projecten meteen aan de slag:<
. Aanvalsplan Veenmosrietlanden: Westzaan is een belangrijk natuurgebied, maar er is een sterke achteruitgang van de veenmosrietlanden vastgesteld. Ook komen er nauwelijks nieuwe veenmosrietlanden bij, waardoor het oppervlak vermindert. Daarom voeren de provincie, Staatsbosbeheer en natuurorganisaties herstelmaatregelen uit en kijken ze gezamenlijk naar structureel en verbeterd beheer.
. Agrarische verkenning: hoe ziet toekomstbestendige landbouw passend bij het natuurlijke karakter van de polder eruit? Een gezamenlijke verkenning moet hierop antwoord geven. Dit onderzoek brengt trends, kaders, kansen en bedreigingen voor de landbouwsector in de polder in beeld. Op basis van deze verkenning stellen agrariërs een individueel bedrijfsplan op.
. Aanpak weidevogels in de gehele polder: met behulp van het Beheer op Maat-model van Wageningen Universiteit worden geschikte weidevogelgebieden in kaart gebracht. Vervolgens worden de maatregelen genomen waarmee je deze weidevogelgebieden kan versterken. In dit model wordt o.a. gekeken naar grondwaterstanden, productie van graslanden en openheid. Daarnaast is een plan van aanpak in de maak voor het weren van snelvaren bij weidevogel(broed)gebieden.
Enkele andere projecten uit de strategie lopen al, zoals een verkenning naar het watersysteem en een impactanalyse van verbrakking op agrarische bedrijfsvoering.
Gebiedsvisie Polder Westzaan
Een samenvatting
De Gebiedsvisie Polder Westzaan is het resultaat van een intensief proces met de boeren en gebiedspartijen, dat alles bij elkaar een goed jaar heeft geduurd. Het document is in gezamenlijkheid opgesteld door een werkgroep, waarin alle betrokkenen zijn vertegenwoordigd. De gebiedsvisie geeft de richting aan waarin Polder Westzaan zich zal gaan ontwikkelen. De werkgroep heeft dit inhoud gegeven in de vorm van vier nauw met elkaar samenhangende strategische keuzen voor water, natuur, landbouw en recreatie. De planhorizon is het jaar 2040. In het komende jaar gaan we een Uitvoeringsprogramma Polder Westzaan opstellen, waarin nadere afspraken worden gemaakt over de uitwerking en concretisering van de keuzen. Er komt veel op het gebied af. Polder Westzaan moet aan veel eisen tegelijkertijd voldoen. Het is grotendeels Natura 2000-gebied en onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. Het eeuwenoude cultuurlandschap is mede ook gevormd door de boeren die er hun brood verdienen. Aan de rand van het gebied wonen 160.000 Zaankanters, die hier ook graag vertoeven. De uitgebreide versie vindt u onder:
Water
De koers is om het hoofdwatersysteem van de Polder Westzaan integraal te gaan verbrakken door water in te laten vanuit het Noordzeekanaal. Verbrakken is noodzakelijk voor een duurzame instandhouding van unieke brakke vegetaties die van oudsher in de Polder Westzaan voorkomen, maar nu bijna verdwenen zijn. Dit is een harde eis die voortvloeit uit Natura 2000. De boeren hebben geen belang bij verbrakking. Daarom nemen we de tijd om in samenwerking en dialoog met de boeren een realistisch uitvoeringsplan te maken. Daarbij kijken we ook naar de individuele en/of collectieve wensen en behoeften ten aanzien van de agrarische bedrijfsvoering in relatie tot verbrakking. Uitgangspunten zijn: geen schade, als die niet voorkomen kan worden een passende vergoeding, en waar mogelijk faciliteren en stimuleren van de agrarische bedrijfsvoering en verbreding daarvan.
Natuur
In de polder Westzaan staat voorop: een gedegen en adequaat beheer van Natura 2000-waarden. Dit beheer is beschreven in het Beheerplan Natura 2000 Polder Westzaan 2016-2022. De verbrakking van het watersysteem is een vereiste om te kunnen voldoen aan de instandhoudingsdoelstellingen van habitattype brakke ruigten en zomen (Natura 2000). In het Guisveld en het overgangsgebied Euverenweg en De Lus (omgelegde Guisweg) zal het accent liggen op de veenmosrietlanden en veenheiden. Dit zijn eveneens belangrijke Natura 2000 habitats, die ook in het Westzijderveld en de Reef voorkomen. Indirect zijn de veenmosrietlanden en veenheiden ook afhankelijk van brak water omdat deze ‘successiestadia’ verjongd moeten worden. Brak water creëert daarvoor een veel betere uitgangssituatie. Hiervoor wordt gericht gekeken naar verlanding via inundatie of geleidelijke peilopzetting in onderbemalingen als experiment c.q. pilots in alle deelgebieden van de Polder Westzaan. Goede weidevogelgebieden die in het Guisveld aanwezig zijn worden uiteraard gespaard. Zo ontstaat een aantrekkelijk en gevarieerd landschap. In het Westzijderveld en De Reef streven we naar een grote weidevogelkern met hoge aantallen broedparen, die wordt beheerd door een goede samenwerking tussen de boeren onderling, de particuliere natuurorganisaties en Staatsbosbeheer.
Toekomstbestendige landbouw
De landbouw is een belangrijke factor in het levende cultuurlandschap van de Polder Westzaan. De boeren vertegenwoordigen belangrijke waarden: de productie van veilig voedsel en beheer van landschap met koeien en weidevogels. Naar de aard van het veengebied en de vele natuurbestemmingen is ‘boeren met de natuur’ het credo. Gezien de unieke cultuurhistorische kwaliteiten van het landschap, de rijke aanwezigheid van natuur en water, en niet in de laatste plaats de nabijheid van de stedelijke omgeving, is verbreding van de bedrijfsvoering kansrijk. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan zorg, overnachtingen bij de boer, verkoop van streekproducten en weidevogelexcursies. Het streven is om hiervoor via de uitvoeringsagenda indien nodig en in het belang van het behoud van het landschap en de natuur ruimere planologische voorwaarden te creëren.
Recreatie
De Polder Westzaan is rijk met de nog beleefbare cultuurhistorie. Het prachtige en afwisselende en open landschap is een aantrekkelijk uitloopgebied in Zaanstad, maar ook breder beschouwd in de Metropoolregio Amsterdam. De kwetsbare natuur en de slappe veenbodem maken het gebied echter ook beperkt toegankelijk. De koers is om de belevingsmogelijkheden van het landschap te versterken, maar wel rekening houdende met de kwetsbaarheden en draagkracht van het landschap. De volledig functionerende papiermolen de Schoolmeester (1692) brengt je terug in het jaar van de zeventiende eeuw. Willen dat dit het kloppende historische en educatieve hart van de Polder Westzaan gaat worden. We zorgen voor wandelrondjes rondom het Guisveld, Westzijderveld en de Reef en een goede bereikbaarheid vanuit de ‘NS Buitenpoorten Wormerveer, Zaanse Schans en Zaandam’ en vanuit het molenpark Held Joshua. Het waterstelsel biedt ruimte voor bijzondere vaartochten. Maar wel graag met elektrische boten. Recreëren bij de boer is een belangrijke troef. Op het erf beleef je de landelijke sfeer optimaal. Kortom: de Polder Westzaan biedt een authentieke beleving van een oer-Hollands landschap.
Polderpact Westzaan
Met het gebiedsproces neemt de Polder Westzaan de regie in eigen hand. Doel is om de opgaven die op het gebied af komen met elkaar en in onderlinge samenhang op te lossen, met de gebiedsvisie als een sterke propositie. De partijen continueren de samenwerking en willen daarvoor op korte termijn een Polderpact sluiten.
Het landschapsbeeld in 2040
Als de intenties wekelijkheid worden, wordt het prachtige landschap van Westzaan nog veel mooier en unieker. Als gevolg van de verbrakking zullen de oevers van het water in het voorjaar weer wit kleuren van het echt lepelblad. Als we erin slagen om goede afspraken te maken over de weidevogels zal de populatie Grutto’s, ons nationale weidevogelicoon, weer sterker worden. De boeren spelen daarbij een belangrijke rol. De landbouw wordt toekomstbestendig door ‘boeren met de natuur’ en verbreding. Interessant is het verder uit te werken onderdeel verlanding in het uitvoeringsprogramma. Hier liggen grote kansen voor innovatie en herstel van het veenareaal. Dat kan Polder Westzaan op de kaart gaan zetten als een sleutelgebied voor het klimaatbestendig maken van Nederland.
